Á árinu 2008 fundu enskir fornleifafræðingar höfuðkúpu manns sem fyrst hafði verið hengdur og síðan hálshöggvinn fyrir meira en 2.600 árum.
Húð, hár og líffæri mannsins höfðu fyrir löngu brotnað niður af náttúrulegum örsökum.
En þegar fornleifafræðingarnir skoðuðu höfuðkúpuna nánar fundu þeir stykki af heila mannsins í ágætlega varðveittu ástandi sem er sjaldgæft.
Heilinn hafði minnkað niður í 20 prósent af upprunalegri stærð, en hann birtist með greinilegu heilamunstri og líktist á margan hátt heila eins og við þekkjum.
Af hverju heilinn var varðveittur þegar restin af vefnum brotnaði niður, vissu fornleifafræðingarnir ekki. En í nýrri rannsókn hafa þeir komist nær svarinu.
Vísindamennirnir rannsökuðu heilann með smásjá og báru saman uppbyggingu próteina við heila sem var nýlega fjarlægður úr líki.
Þegar þeir báru saman heilana tvo gátu þeir séð að próteinin í gamla heilanum höfðu ekki brotnað niður eins hratt og skyldi.
Hægt niðurbrot lét prótein klumpast saman á þann hátt sem almennt sést hjá fólki með vitglöp.
Klumpurinn var að hluta fita í heila og hylsu prótein, sem hefur hjálpað til við að varðveita hann.
Vel varðveittur heili finnast oft í borgum
Í umfjöllun dr.dk segir að ástæðan fyrir því að próteinin í heilanum hafa ekki brotnað niður svo hratt er, að sögn breskra fornleifafræðinga, vegna minni virkni frá ensími sem kallast próteasa.
Próteasa brýtur niður prótein í minni hluta.
Að sögn Jesper Lier Boldsen, prófessors í mannlíffræði við Réttarfræðistofnun Háskólans í Suður-Danmörku, þá er það augljóst að ýmislegt hefur verið í jarðveginum sem hefur haft hemil á próteasunum.
– Það er sjaldgæft að við sjáum varðveittan heila án þess að kroppurinn hafi líka orðið af múmíu. En tilvikin sem ég hef séð hafa verið í sérstakri tegund jarðvegs sem er alveg svartur og feitur. Og oftast finnur þú jarðvegsgerð á stöðum þar sem mikið er um niðurbrot vegna úrgangs.
Jesper Lier Boldsen segir að til dæmis hafi varðveittur heili fundist í gömlu kirkjugörðunum í borginni, þar sem mikið magn úrgangs hafi rýrnað með tímanum.
Of seint til að finna svör
Í nýju rannsókninni hafa bresku vísindamennirnir komist nær svari við því hvers vegna heilinn er varðveittur.
En þeir hafa samt ekki svar við því hvað það er nákvæmlega í jarðveginum sem hefur hamlað ensímunum.
Og samkvæmt Jesper Lier Boldsen er það heldur ekki eitthvað sem þeir hafa tækifæri til að finna svör við núna – meira en tíu árum eftir að heilinn fannst.
– Til að komast að því af hverju jarðvegurinn samanstendur af, verða bæði efnafræðingar og jarðvegsfólk að vera viðstatt uppgröftinn, sem eru tilbúnir til að gera könnun á jarðveginum þegar höfuðkúpa með heila finnst, segir hann og heldur áfram:
– En oft gera fornleifafræðingar sér ekki grein fyrir því að það er heili í höfuðkúpunni fyrr en þeir hafa hreinsað beinagrindina. Og þá er of seint.
Þrátt fyrir að vísindamenn geti ekki svarað hvað nákvæmlega hvaða aðstæður það eru sem hafa gert heilann svo vel varðveittan, vonast þeir til að nota uppgötvun sína til að fá meiri innsýn í vitglöp.
Þeir munu gera þetta með því að skoða klump á próteinum sem hafa orðið eftir í gamla heilanum. Þau minna á það sem gerist í heila fólks með vitglöp.
